هرس هزینه های زائد از بودجه سوم دولت

جارستان: ✍🏻 هادی حق‌شناس اقتصاددان؛  آرام‌آرام به موعد ارایه بودجه سال ۱۴۰۵ نزدیک می‌شویم و لازم است قبل از ورود به هنگامه به برخی پرسش‌های بنیادین پاسخ داده شود. اینکه روند مواجهه دولت با بودجه سال آینده چگونه باید باشد؟ دولت چگونه می‌تواند بودجه‌ای تراز و عملیاتی تدوین کند و مجلس هم از طریق همکاری با دولت، زمینه تحقق چنین بودجه‌ای کارآمد را فراهم سازد؟ اصولا بودجه مهم‌ترین سند دولت است که تاثیر عینی در معیشت و رشد اقتصادی یا نزول شاخص‌ها دارد. لایحه بودجه نشان می‌دهد که طی یک سال آینده شاخص‌های پولی و مالی، مالیاتی، شاخص‌های ارزی، شاخص تراز تجاری، سیاست‌های بخش بازرگانی و حتی میزان ساخت و ساز یا نحوه اتمام پروژه‌های نیمه‌کاره چگونه خواهد بود. تمام این پیام‌ها همگی در سند بودجه با لایحه بودجه ثبت و ضبط شده‌اند. وقتی لایحه بودجه تقدیم مجلس شد اگر حجم بودجه یا رشد حجم بودجه بیش از نرخ تورم یا کمتر از نرخ تورم باشد، هر یک پیام‌هایی جداگانه برای جامعه و فعالان اقتصادی دارد. کل سیاست‌های مالی، پولی و ارزی و مالیاتی را می‌توان از لایحه بودجه استخراج کرد. این لایحه می‌تواند انتظارات تورمی ایجاد کند یا در نقطه مقابل این پیام را دهد که با لایحه بودجه، تورم کاهشی خواهد بود. لذا لایحه بودجه اگر درست تدوین و تصویب شود برای دولت به خصوص دولت پزشکیان که در آستانه ارایه بودجه سوم خود است، بسیار کارآمد خواهد بود. پس اهمیت بودجه کارآمد، غیرقابل کتمان است. برای اینکه بودجه اثر مثبت و ماندگار بگذارد باید واقعی تدوین شود. یعنی چه؟ یعنی بودجه عامل رشد نقدینگی نشود، عامل کسری بودجه نشود، عامل افزایش هزینه‌های زائد دولت نشود، بلکه بودجه، عاملی برای کاهش کسری بودجه شود. عامل افزایش اتمام پروژه‌های نیمه‌کاره بشود. ازسوی دیگر عامل کاهش رشد نقدینگی شود. برای اینکه چنین اتفاقی بیفتد، لایحه باید متناسب با درآمدهای واقعی تنظیم شود. وقتی درآمدها واقعی باشند هزینه‌ها هم واقعی خواهد بود. اما وقتی درآمدها موهومی باشند، هزینه‌ها هم موهومی و رویایی می‌شوند. می‌توان کسری بودجه را آشکارا اعلام کرد به شرطی که درآمدها واقعی باشد. اما وقتی درآمدها واقعی نمی‌شوند، در این صورت یا مرتبا از حسب ذخیره ارزی برداشت می‌شود یا استقراض از بانک مرکزی صورت می‌گیرد یا اینکه اوراق مختلف به فروش می‌رسند تا کسری جبران شود. در حالی که همه این موارد یا نیازها باید در لایحه بودجه ثبت شده باشد. مبنای لایحه بودجه هم براساس ارقام درآمدی یا منابع درآمدی بشود. در سال جاری حجم اسناد یا اوراق بهادار، دو برابر بودجه عمرانی شده است. آیا سال آینده هم همین‌گونه خواهد بود و دولت به همین سبک و سیاق عمل می‌کند؟‌ اگر این‌گونه شود، باید دید اینکه بانک‌ها فقط اسناد خزانه بخرند چه اثری بر انقباض پولی خواهد داشت؟ دیگر منابعی برای دادن تسهیلات به بخش خصوصی در سیستم بانکی وجود نخواهد داشت. اگر بودجه سال آینده به معنای واقعی عملیاتی باشد و به ازای هر کار و هر فعلی هزینه‌اش مشخص باشد و پول تخصیص داده شود، بسیاری از مشکلات حل می‌شود. اینکه یک دانش‌آموز چقدر هزینه دارد؟ ساخت یک کیلومتر آزادراه چقدر هزینه دارد؟ و متناسب با این موارد هزینه پیش‌بینی شود، شفافیت را به بودجه بازمی‌گرداند. طی سال‌های متمادی، برخی دستگاه‌ها که سال‌ها پول می‌گیرند اما مابه‌ازایی ارایه نمی‌کنند، باید فکری شود. یعنی سال‌هاست که پول پرداخت می‌شود اما آورده، خروجی و مابه‌ازایی ندارند. البته که دولت باید اصلاحات لازم را آغاز کند. دولت باید کار بزرگی را در مورد بودجه استارت بزند و این‌گونه منابع را ابتدا تعدیل و سپس قطع یا بهره‌ور کند. وضعیت کشور به دلیل تعارفات به شرایط فعلی که ناترازی‌ها جولان می‌دهد، رسیده است. شرط حذف ناترازی‌ها انجام عمل جراحی واقعی در اقتصاد است. بخشی از درد و فشار ناشی از رفع ناترازی‌ها را هم همه با هم باید بپذیریم. نمی‌شود بودجه را واقعی کرد مگر اینکه درد و رنج آن را هم پیش‌بینی کرده و تبعات آن را بپذیریم.